San Frangisk  - artikli  

<<|werrej|>>

San Frangisk

l-ewwel fost l-istigmatizzati

Traduzzjoni ghall-Malti minn Francesco Pio Attard

L-Impressjoni ta’ l-Istigmati

Sentejn qabel mewtu, f’Awwissu ta’ l-1224,[1] Frangisku rtira fuq il-Muntanja tal-Verna, fil-kumpanija ta’ ftit hbieb ta’ gewwa biex jingabar fis-solitudni u l-penitenza; l-iskop tieghu kien li jipprepara ruhu ghall-festa ta’ san Mikiel arkanglu nhar id-29 ta’ Settembru b’erbghin jum (randan) ta’ sawm u talb, li huwa filfatt beda nhar il-15 ta’ Awwissu, sollennità ta’ Sidtna Marija Assunta.

         Waqt li kien jitlob, aktarx maz-zernieq tal-festa ta’ l-Ezaltazzjoni tas-Salib, wara li kien ghemel kwazi l-lejl kollu mqajjem, kellu dehra ta’ hlejqa celestjali.  Fil-gholi quddiemu deher jimrah fl-arja bl-isplendur kollu tieghu, ragel f’forma ta’ Serafin, b’sitt igwienah u b’idejh u saqajh imsammrin mas-salib: il-passjoni ta’ l-imhabba u tas-sofferenza kienu thalltu ma’ xulxin.

         Ir-ruh tal-Qaddis, kif kitbu il-bijografi tieghu Tommaso u Bonaventura minn dak li l-Qaddis innifsu kien tarraf lil shabu b’mod specjali fra Leone u fra Rufino, f’dak il-hin imtliet b’ferh ineffabli u b’ugigh li ma jitfissirx bil-kliem: kellu quddiem ghajnejh il-beatitudni tal-genna u t-tifkira iebsa tal-Passjoni.  F’isem l-imhabba Frangisku kien se jaghmel tieghu dawk l-istess tbatijiet horox ta’ Kristu.  Infatti, meta gie f’sensieh, wara li ghebet il-vizjoni smewwija, wara kollokju sigriet bejn il-Qaddis u s-Serafin, Frangisku seta’ jinnota li f’idejh, f’saqajh u fil-kustat tieghu kellu stampati l-marki tal-krucifissjoni ta’ Kristu.

Il-Forma

Il-partikolaritajiet fizici, imfissra l-ewwel minn Tommaso di Celano u aktar tard minn Bonaventura di Bagnoregio, huma tant cari u fihom infushom xhieda hajja, li ma ghandhom bzonn l-ebda kumment.[2] Wara l-mewt tal-Qaddis, il-gisem mejjet tieghu gie espost ghall-qima tal-patrijiet u ta’ numru kbir ta’ devoti.[3] 

Xhieda li raw b’ghajnejhom

Kif setghu Tommaso di Celano u Bonaventura da Bognoregio ikunu daqshekk precizi fid-deskrizzjoni tahghom?  Semplici: xi persuni li ghexu fiz-zmien li ghex fih il-Qaddis, u fuq kollox mijiet wara mewtu, setghu jaraw mill-qrib, imissu, ibusu dawk il-feriti.

Dment li l-Qaddis kien ghadu haj ma kienx facli li tikkontempla l-pjagi tieghu: il-ferita ta’ sidru kienet ovvjament mghottija bit-tonka u ghalhekk xi habib tal-qalb biss, bhal fra Elia, seta’ jaraha, anki jekk l-ohrajn, kienu ssusspettaw aktar minn darba l-ezistenza tal-pjaga.  Il-feriti ta’ l-idejn u s-saqajn, f’dik li hi teorija, kien aktar facli li tarahom: Frangisku, li s’issa min jaf kemm kien vjagga liebes mizerjament,  b’saqajh u jdejh mikxufin, meta rcieva l-istigmati, beda jgorr speci ta’ ngwanti f’idejh u xi kalzetti mcercrin f’saqajh.  Meta xi wiehed mis-segwaci kien ikun se jitilqu u ghalhekk kien jitolbu li jbierku u li jbuslu jdejh, il-Qaddis kien jillimita ruhu ghalli jurih ftit minn subghajh jew ghad-dritt, il-komma tal-libsa; madanakollu kienu hafna dawk li wriehomlhom, fosthom il-Papa Alessandru IV, (probabilment anki Gregorju IX), xi kardinali, u sintendi bosta patrijiet.[4]

Frangisku ma kellu xejn x’jahbi, ta’ misthija, ta’ stmerrija jew ta’ qerq: il-pjagi tieghu kienu privilegg u don eccezzjonali ta’ Alla!  Ghalkemm ghal min kien jaf lid-dinja kristjana dan ma kienx neccessarju, Tommaso di Celano spjega wkoll dan il-komportament tal-Fundatur tieghu.[5]  

Imma dak li b’ghozza kbira l-Qaddis kien fittex li jzomm mohbi f’hajtu b’umiltà u b’modestà spiritwali, gie rivelat u mahrug fil-berah - forsi anke bi kburija - ghad-dawl tax-xemx wara mewtu, mill-Vigarju successiv tieghu fra Elia, barra li dan kien miraklu li riedu Alla stess.  Mill-ghaxija tas-Sibt 3 t’Ottubru sal-bicca l-kbira tal-jum ta’ wara, il-katavru ta’ Frangisku gie espost ghall-venerazzjoni pubblika, hekk li mijiet ta’ persuni setghu jivverifikaw l-eccezjonalità ta’ dan il-fenomenu mill-vicin u minghajr l-ebda diffikulta’.[6]

L-origini sopranaturali

Il-Knisja tkellmet ufficjalment dwar il-karattru sopranaturali tal-pjagi ta’ san Frangisk t’Assisi, tant li awtorizzat lill-Patrijiet Frangiskani li jiccelebraw din it-tifkira bhala festa liturgika nhar is-17 ta’ Settembru, kif ghamlet xi seklu wara ghal santa Katerina ta’ Siena ta’ l-Ordni Dumnikan.

Jekk wiehed jaqra l-bijografiji tas-seklu XIII - ufficjali u mhux ufficjali - ma jista’ qatt jigi fid-dubju dwar in-natura ta’ l-istigmati ta’ Frangisku.

• Ghall-Vigarju ta’ Frangisku, fra Elia, li kiteb Ittra enciklika lill-patrijiet provincajli kollha ta’ l-Ordni fl-1226, dritt wara d-difna tal-Fundatur, il-feriti tieghu “huma vermanet l-istigmati ta’ Kristu”, huma “miraklu straordinarju”, huma “meravilja” unika fl-istorja tal-Kristjanità.[7] 

• Fra Tommaso di Celano kien l-awtur ta’ bijografija (Vita I) tal-Qaddis li hu gie nkarigat jikteb minn Papa Gregorju IX u li huwa beda jikteb immedjatament wara l-mewt ta’ Frangisku.  Meta tlestiet, din il-bijografija giet ezaminata minn Kummisjoni pontificja mwaqqfa apposta fl-1229.  Kien ukoll l-awtur tat-tieni bijografija (Vita 2) li nkitbet fl-1246/47 kif ukoll tat-Trattato dei miracoli, xoghol ta’ l-1252/53.  Ghal Tommaso di Celano il-marki li Frangisku kien igorr f’gismu huma “l-hames marki tal-Passjoni”, huma “disinn misterjuz u misteru sublimi”, huma “l-privilegg ta’ grazzja singolari”, huma “miraklu gdid u stupend”, huma fl-ahharnett “haga mirakoluza” u “ezempju uniku”. [8]

• Ghal fra Bonaventura da Bagnoregio (fil-Leggenda maggiore tieghu, miktuba flok il-Hajjiet <Vite> precedenti fuq talba tal-Kapitlu generali ta’ Narbona ta’ l-1260 u mitmuma fl-1263) il-feriti ta’ Frangisku jirraprezentaw “il-marki tas-Sultan il-Kbir stampati bhal sigill fil-gisem tieghu”, “il-figura tal-Kurcifiss...... imnaqqxa fuq il-laham ta’ gismu mill-id t’Alla haj”, “privilegg straordinarju”, “miraklu li qatt ma deher bhalu”, “miraklu gdid u sabih”, “miraklu stupend u nkontestabbli”, “don hekk straordinarju”.[9]

• Ghall-awtur anonimu tal-Leggenda dei tre compagni il-pjagi tal-Patrijarka Serafiku jibnu “prerogattiva stupenda ta’ privilegg eccezjonali”.

• Ghal fra Leone - il-habib tal-qalb, is-segretarju, il-konfessur tal-Qaddis, il-persuna li aktar mill-ohrajn kollha kienet vicin tieghu u gabret il-hwejjeg l-aktar intimi tieghu, ghajn ta’ nformazzjoni ghall-bijografi l-ohrajn kollha, u li miet kwazi 50 sena wara l-Fundatur tieghu fl-1271 - Frangisku rcieva “l-impressjoni tal-pjagi ta’ Kristu”, wara li l-id tas-Sinjur lahqitu, fl-okkazjoni tal-vizjoni u l-kollokju mas-Serafin fuq il-Verna, sentejn qabel mewtu.  Dan insibuh miktub fil-parcmina qasira li kiteb.[10] 

• Ghall-kittieba tas-seklu XIII li ma kienux jappartjenu ghad-dinja Frangiskana: Frangisku kien igorr “fil-qalb u fil-gisem il-marki tal-pjagi” tal-Kurcifiss;[11] “il-feriti fl-idejn u fis-saqajn, bid-demm igelben minnhom kontinwament, liema feriti kienu wkoll fil-gisem tas-Salvatur” kienu “meravilja straordinarja”;[12] “.....idejh u saqajh u l-kustat tieghu huma ssigilatti bil-marka tas-salib, li jixghel gewwa fih”;[13] Frangisku “kien gie mzejjen bil-pjagi tas-Salvatur”.[14]

• Biex jiddefednu u jiffavorixxu l-istigmati ta’ san Frangisk, il-papiet tas-seklu XIII hargu numru ta’ Bolli godda; minn dawn, dawk ta’ Papa Gregorju IX u Alessandru IV ghandhom sinjifikat partikolari, kemm ghax kronologikament huma aktar qrib lejn il-hajja tal-Qaddis, kif ukoll ghax huma opri ta’ papiet li kienu jafuh wicc imb’wicc.

Madanakollu, in-novità ta’ l-avveniment mirakoluz tant xtered u thawdet anki fil-Medju Evu, li ma tistaghgibx li sa mill-bidu kien hemm persuni li poggew fid-dubju u ttantaw igibu fix-xejn il-verità ta’ l-istigmati f’san Frangisk t’Assisi, minkejja tant xhieda li kienu raw b’ghajnejhom u messew b’idejhom l-istess pjagi ta’ l-idejn.  Is-serjeta’ jew ix-xettixizmu fin-nies li kienu jghixu fi zmien il-Qaddis, minn naha jassigurawna kemm hu kredibbli dan il-fenomenu; min-naha l-ohra, gieghlu lill-patrijiet infushom u lill-Knisja biex jinvestigaw, jindagaw u jiddokumentaw dak li gara.  Ghalhekk, wara l-Ittra enciklika li fra Elia baghat lill-patrijiet wara d-difna tal-Qaddis, issegwi kollezzjoni sistematika ta’ deskrizzjonijiet u testimonjanzi, il-bicca l-kbira taghhom migbura minn diversi bijografiji miktuba fuq medda ta’ mitt sena, li kwazi kollha saret referenza ghalihom f’dan l-artiklu, fosthom ukoll ic-celebri Fioretti, il-Leggenda Perugina, il-Leggenda versificata di San Francesco ta’ Enrico d’Avranches u bosta ohrajn.

Tezisti l-ipotezi li tattribwixxi l-pjagi ta’ Frangisku lill-gewwieni tal-gisem b’effett ta’ tbatija kbira.  Jekk din l-ipotezi hija vera, l-imhabba tal-Qaddis lejn Kristu Kurcifiss tirrizulta bhala wahda aktar qawwija u profonda; Frangisku kien ihobb li Gesù tant intensament li daqstant intensament kien jimmedita fuq il-Passjoni, u kienet din l-imhabba meditattiva li poggiet fuq gismu il-passjoni u l-imhabba enormi li kienet qed tapprofondixxi ruhha gewwa qalbu.  Dan ifisser li t-tbatija li kien qed jesperjenza go qalbu, f’dak li hu nterjuri u morali, setghet spiccat biex esprimiet ruhha fit-tbatija tal-gisem, f’dak li hu esterjuri u fiziku.  Dan kollu, izda, huwa klinikament possibli, realizzabli jew realizzat?

Minn dan li ghidna, nistghu naccettaw b’certezza assoluta l-ewwel parti ta’ l-argument: Frangisku kien ihobb b’imhabba tal-genn u mhux tas-soltu, kemm lill-Inkarnazzjoni kif ukoll lill-Passjoni ta’ Gesù.[15]  Dan huwa facli li wiehed jurih, kif se naraw dalwaqt.  Kif ghall-Inkarnazzjoni llimita ruhu ghall-Presepju li ghamel fi Greccio -- rapprezentazzjoni ckejkna izda hajja tan-Natività, hekk ukoll ghall-Passjoni seta’ jikkuntenta ruhu billi jaghti l-hajja lil raprezentazzjoni ftit jew wisq realistika tal-Passjoni jew inkella billi jikkreja xbieha ta’ kurcifiss realistiku u doloranti ta’ l-injam, tat-terrakotta, tal-gebel, jew impittra fuq xi tila...!

It-tieni parti, jew l-awtogenesi (origini naturali) tal-pjagi, giet irrifjutata mix-xhieda u l-ghejjun storici mwassla lilna.  Il-parcmina ta’ fra Leone hi bizzejjed, ghax tkellimna fuq il-marki ta’ barra ta’ gisem il-Qaddis. 

Min-naha l-ohra, l-ipotezi li semmejna qabel, li l-imhabba ta’ Frangisku lejn is-Salib giet transmessa fuq gismu, u li ghalina tidher ftit stramba, mhix xi skoperta daqstant ricenti: araw x’tghid il-kwotazzjoni ta’ Bonaventura da Bagnoregio fil-prologu tal-ktieb tieghu Itenerarium mentis in Deum: “(Kristu) assorba lir-ruh ta’ Frangisku tant li l-mohh immanifesta ruhu fil-laham waqt li fuq gismu kien igorr il-pjagi qaddisa tal-Passjoni”.

Sinjifikat ta’ l-istigmati

Ghal Frangisku t’Assisi l-istigmati kienu l-konsegwenza logika tat-triq li qabad f’hajtu u l-quccata ta’ l-esperjenza mistika tieghu: li jimita lil Kristu sakemm isir jixbhu sakemm kienet tippermettilu l-persuna umana.

Minn meta neza’ l-ilbies patern sa meta miet gharwien fuq l-art kiesha; minn meta ghazel li jilbes l-ilbies forma ta’ salib sa meta cahad il-flus u d-dar; mid-djalogu mal-kurcifiss ta’ San Damjan sad-djalogu mas-Serafin fuq is-salib tal-Verna...., dejjem “l-aspirazzjoni l-aktar gholja tieghu, ix-xewqa l-aktar dominanti li kellu, il-volonta’ l-aktar soda kienet li josserva perfettament u dejjem l-Evangelju Mqaddes u li jimita fedelment bil-vigilanza kollha, bl-impenn kollu, bl-entuzjazmu kollu tar-ruh u tal-qalb, id-duttrina u l-ezempji tas-Sinjur taghna Gesù Kristu”.[16] 

Kif hallielna miktub Tommaso di Celano, tnejn kienu l-akbar temi tal-kontemplazzjoni tieghu ghax tnejn kienu l-akbar imhabbiet ta’ ruhu, “l-umiltà ta’ l-Inkarnazzjoni u l-karità tal-Passjoni”; kien “stampahom tant fil-fond tal-memorja tieghu, li kien difficli hafna ghalih li jirnexxielu jahseb fi hwejjeg ohra”.[17] 

L-istigmati huma l-kontinwazzjoni naturali u logika ta’ mhabba mghixa fl-aqwa grad taghha, imhabba li riedet tidher b’mod l-aktar gholi, jew inkella sahansitra bl-ghotja tal-hajja nnifisha.  Infatti nafu, li Frangisku kellu xewqa kbira li jmut martri u jxerred demmu, biex ikun xhud tal-fidi u l-imhabba f’Gesù Kristu.[18]  Bonaventura, bis-sensibilità mistika kbira li kellu gabar f’kitbietu dan l-aspett partikulari u tassew interessanti: “Bniedem, jiena nghid, tassew mill-aktar qaddis, li ma tilifx hajtu taht ix-xabla tal-persekutur, izda madanakollu lanqas tilef il-palma tal-martirju!”[19], kif gara lil san Martin ta’ Tours.

Il-marki stampati fuq il-gisem ta’ Frangisku jissimbolizzaw sinjifikat doppju: identifikazzjoni ta’ l-imhabba ma’ Kristu, u testimonjanza - fil-Grieg “martirju” - tal-propja mhabba, u ghalhekk anke tal-propja fidi, fi Kristu.  B’dan il-mod jispjega ruhu l-fatt ta’ kif il-Qaddis, wara li rcieva l-pjagi, kellu l-hila jikkomponi kantiku ta’ tifhir lil Alla[20], espressjoni ta’ hena liema bhalha u ta’ beatitudni, bhallikieku t-tbatija fizika qatt ma kienet tezisti jew kienet ghajn ta’ ferh, u mhux ta’ dipressjoni u dwejjaq.  Minkejja dan, id-dulur fiziku kien jezisti: nafu minn ghejjun li ma kellhomx konnessjoni ma’ l-Ordni, li Frangisku, wara li rcieva l-pjagi, ma setax ipoggi aktar saqajh fl-art biex jimxi u li l-ferita tal-kustat bosta drabi kienet tnixxi d-demm.[21]  Il-ferh interjuri u s-serenità ta’ l-ispirtu ghad ikunu wiehed mid-doni li Alla ghad jaghti fis-sekli li jmiss lil tant erwieh ohra, ghalkemm stampati fl-ugigh tal-gisem.

U anki jekk dan il-fenomenu ta’ l-istigmati seta’ nholoq b’awtogenesi, jew b’mod naturali, ma kien jitlef l-ebda miz-zewg valuri li ghadna kemm semmejna, izda dawn kienu jkunu “gejjin” minn Frangisku, u mhux izjed minn Alla, waqt li ahna kien ikollna nobbligaw ruhna li nikkancellaw l-elementi sopranaturali prezenti f'’dan l-episodju u f'ohrajn konnessi mieghu.

Imma x-xjenza, nemmen li lanqas illum ma tista’ taghtina twegiba serja, dokumentata, konvincenti u li ma tistax tmeriha, fl-ebda kaz ta’ stigmatizzazzjoni, ibda minn san Frangisk u spicca fil-beatu Patri Piju tal-Pjagi.

Li kieku san Frangisk kien jghix fis-seklu taghna u kieku l-esperti ta’ diversi dixxiplini setghu jaraw u jezaminaw l-istigmati tal-Qaddis (kif sar fi zmienu, izda minn nies li ma kienux esperti), bi probabilità kbira jiddikjaraw ghal darba ohra dak li fl-1875 iddikjaraw it-tobba ta’ l-Akkademja tal-medicina tal-Belgju, wara xi snin ta’ studju fuq l-istigmati ta’ Louise Lateau:

“L-istigmatizzazzjoni u l-estasi ta’ Louise Lateau huma fatti veri, li fihom ma hemm l-ebda qerq; ix-xjenza medika ma tistax issib spjegazzjoni naturali”.

Imma l-fidi tista’...

<<|werrej|>>

Dwar

San Frangisk u l-pjagi

ara wkoll:

■ L-Ghoti tal-Pjagi

■ Quddiesa fl-Ghoti

tal-Pjagi

■ La Verna

■ Corda Pia