Devozzjoni Frangiskana - Nicec f'Malta
Nicec ta’ San Frangisk
u Qaddisin Frangiskani f’Malta
migbur minn Fr Thomas Calleja OFMconv.
Fit-toroq tal-bliet u l-irhula tal-gzejjer taghna ghall-grazzja t’Alla ghadna nsibu ghadd ta’ nicec. Dawn in-nicec mifruxin ma’ kullumkien huma xhieda hajja tat-twemmin Nisrani. Missierijietna qishom riedu jnaqqxu bid-deher il-fidi taghhom ma' darhom ghalhekk bnew dawn in-nicec bi statwi ddedikat lill-Vergni Marija, lill-patrun tar-rahal jew lil xi qaddis iehor.
F'din il-pagna ser naghtu taghrif dwar in-nicec fil-bliet u l-irhula ta’ Malta migbura mill-ktieb Nicec u Statwi fit-Toroq Maltin miktub minn Tony Terribile u minn ghejjun ohrajn. Minn fost tant nicec li ghadhom isebbhu t-toroq jew il-kantunieri taghhom fill-gzira taghna ghazilna dawk li ghandhom rabta ma’ San Frangisk jew ma xi wiehed mill-qaddisin Frangiskani, fosthom Sant’Antnin li ghandu ghadd ta’ nicic f’diversi rhula.
Nicec u Statwi ddedikati lil San Frangisk.
Il-Belt Valletta
■ Fil-kantuniera ta' Triq ir-Repubblika ma' Triq Melita nsibu statwa tal-gebel ta' San Frangisk ta' Assisi; din regghet saret mill-gdid minn Marco Montebello wara li kienet meqruda fi zmien il-gwerra. Dik li kien hemm qabel wara li ssewwiet ttiehdet San Pawl il-Bahar fejn ghadha sa llum quddiem il-Knisja Parrokkjali.
■ Statwa ohra ta' San Frangisk tinsab fi Triq Sant'Ursola kantuniera ma' Triq Santa Lucija. Din hija xoghol tas-seklu dsatax ta' Xandru Farrugia. Meta wiehed jifli d-dettalji tal-Pannegg tat-tonka u tal-kapocc jara kemm Mastru Xandru kien skultur tajjeb. L-anglu wieqaf hdejh huwa tipiku ta' san l-Iskultur. Fl-1882 l-Isqof Carmelo Scicluna ta indulgenzi lil kull min jitlob quddiem din l-istatwa.
Birkirkara
■ F'Birkirkara nsibu zewg nicec ta' San Frangisk ta' Assisi. l-ewwel wahda qieghda mal-hajt tal-Palazz ta' Santa Liena fi Triq Hal Gharghur. Dan ir-riliev hu mdawwar b'dekorazzjoni sabiha ta' still barokk maghmul bis-sengha.
■ L-Istatwa l-ohra qieghda fil-kantuniera ta' Triq il-Kbira u Triq l-Imsida. Bhala niocca tikkonsisti biss f'qasma fil-kantuniera bla ebda dekorazzjoni. L-istatwa ghalkemm mhux krira hija artistika u b'xorti tajba ghadha fl-istat originali taghha. F'din l-istatwa San Frangisk qieghed b'rasu inklinata l-isfel u b'idu x-xellugija fuq sidru.
Il-Furjana
■ Fil-Furjana nsibu zewg statwi ta' San Frangisk. Wahda, li nhadmet mill-iskultur Salvatore Dimech qieghda quddiem il-Kunvent tal-Kapuccini. Fl-ahhar gwerra din l-istatwa garrbet bosta hsarat.
■ L-istatwa l-ohra qieghda f'nicca f'kantuniera bejn Triq San Tumas u Triq San Frangisk. Din hi nicca kbira madwar sular. Lil San Frangisk narah liebes ta' Kapuccin u f'idu l-leminija jidher izomm is-salib filwaqt li harstu tidher mitfugha fuq Gesù Kurcifiss. Taht is-sieq il-leminija tal-qaddis naraw ras ta' mewt. Din l-istatwa hija xoghol ta' Marco Montebello u saret minflok ohra li kienet inqerdet fl-ahhar gwerra dinjija. F'din l-istatwa wiehed jista' jammira l-kapacitajiet artisitici ta' l-iskultur. Fuq l-Istatwa hemm celu sabih komplut b'kollox.
L-Gudja
■ Fil-Gudja nsibu wahda mill-eqdem xbiehat ta' San Frangisk. Din qieghda fl-inhawi tal-knisja tal-Madonna ta' Loretu. Fi trejqa li twassal ghal din il-knisja hemm din in-nicca f'gieh il-Madonna marbuta hafna ma' l-Ordni Frangiskan Kapuccin. F'din in-nicca flimkien max-xbihat tal-Madonna u tal-Bambin bilqieghda fuq id-dar mqaddsa hemm il-figura ta' San Frangisk gharkubbtejh fuq in-naha l-ohra. JInghada li din ix-xbieha tmur lura ghas-seklu tmintax, tant hu hekk li fit-18 ta' Frar 1763, l-isqof Bartolomeo Rull kien ta l-indulgenza lil kull min jitlob quddiem din ix-xbieha.
Il-Hamrun
■ Fil-Hamrun insibu nicca wahda ddedikata lil San Frangisk ta' Assisi - dik li qieghda mal-hajt tad-dar numru 85 fit-Triq id-Duluri. Bhala nicca ma fiha xejn specjali, izda bhala statwa hi mirquma bi skultura ddettaljata fejn San Frangisk jidher bilwieqfa jhaddan is-salib u bl-ohra jidher izomm il-Vangelu b'anglu tahtu. Ghalkemm hija zghira hija xoghol ta' skultura sabih.
■ Fil-Hamrun insibu wkoll statwa ohra tal-Fqajjar ta' Assisi, dik li qieghda fuq il-Kampnar tal-Knisja tal-Patrijiet Minuri ta' Villambrosa. Din l-istatwa hija xoghol ta' l-iskultur Marco Montebello.
Hal Lija
■ F'Hal Lija nsibu nicca wahda ddedikata lil San Frangisk ta' Assisi li qieghda fi Triq Sant'Andrija, kantuniera ma' Sqaq numru 2. Hija statwa li saret fil-bidu tas-seklu ghoxrin f'nicca li ghandha disinn sabih ferm. Ix-xoghol taghha jidher li sar bi precizjoni kbira. Fil-gwarnicun ta' fuq ghandha kitba li tghid li fl-1903 l-Arcisqof Pietru Pace zejjen din in-nicca bl-ghoti ta' l-indulgenzi. F'din in-nicca arzellata naraw lil San Frangisk b'idejh it-tnejn maghquda fuq sidru jhaddan is-salib. Quddiem in-nicca ghadu jidher fanal tal-hadid li darba kien jinxteghel quddiem din ix-xbieha.
Il-Marsa
■ Fil-Marsa nsibu nicca wahda ddedikata lil San Frangisk ta' Assisi - dik li qieghda fi Triq Hal Qormi.
L-Imqabba
■
Fl-Imqabba nsibu Statwa wahda
ddedikata lil San
Frangisk ta' Assisi li qieghda fl-inhawi tal-Mentna. Din
l-istatwa hija xoghol ta' l-arti mahduma minn Giuglio Moschetti fl-1899.
Dan l-artist Taljan ghandu xoghlijiet ohra f'dawn il-gzejjer. Hallas
ghall-istatwa l-Kanonku Dun Alfons Caruana li kien mill-Imqabba u kien Patri
Frangiskan qabel sar qassis djocesan. Kien personalità maghrufa hafna
fl-Imqabba, u wara li zviluppa dawn l-inhawi tal-Mentna, ried iwaqqaf hawn
monument lil san Frangisk. Meta din l-istatwa tlestiet inksiet b'kisja
specjali li tixbah lid-deffun.
Din l-istatwa ġiet imbierka minn Mons Alfons Caruana fit-13 ta` Lulju, 1899
u wara tqiegħdet fil-post preżenti għall-venerazzjoni tal-pubbliku.
Nhar l-14 ta` Lulju 1899, Mons Alfons Caruana
ippreżenta rikors lill-Kurja ta` l-Arċisqof sabiex jingħataw 40 ġurnata
indulġenzi lil kull kattoliku li jżur din l-istatwa u jgħid it-talba
"San Francesco stimitizzato ottenateco l`amore a Gesu` Cristo".
Il-permess għal dawn l-indulġenzi ingħata mill-Kurja fis-17 ta` Lulju
ta` l-istess sena. Din l-istatwa ġiet restawrata mill-Kunsill Lokali
Mqabba wara li partijiet minnha kienu fi stat ħażin
ħafna u kienu diġa ntilfu partijiet importanti bħall-idejn u s-swaba.
L-Imsida u tal-Pjetà
■ F'dawn il-postijiet insibu zewg nicec ta' San Frangisk. Wahda qieghda fl-aktar parti qadima ta' Triq Torri mal-hajt tad-dar numru 14. Din in-nicca hija riljev kbir li jirrapprezenta lil San Frangisk t'Assisi jircievi l-pjagi fuq l-Ghoja Alvernja. Mad-dawra tieghu m'ghandu l-ebda dekorazzjoni izda ir-riljev fih dettalji interessanti, li xi whud minnhom intilfu meta dan ir-riliev gie mizbugh. Bla dubju huwa wiehed mill-eqdem xbihat li nsibu f'dawn l-inhawi.
■ In-nicca l-ohra qieghda mal-hajt numru 8-9 ta' Sqaq Bordon.
Ir-Rahal il-Gdid
■ Fil-Rahal il-Gdid insibu Statwa wahda ddedikata lil San Frangisk ta' Assisi li tinsab fil-Pjazza. Din l-istatwa nhadmet fl-1898 u hija wahda min-nicec li hemm marbuta maghhom l-ghoti ta' l-indulgenzi.
Hal Qormi
■ F'din il-Belt ta' Pinto nsibu zewg nicec ta' San Frangisk. L-eqdem wahda qieghda mal-hajt tad-dar numru 47 Triq Alojsju. Din qieghda f'kantuniera izda mad-dawra taghha ma fiha l-ebda dekorazzjoni. L-istatwa tal-qaddis izda hija bicca xoghol sabiha fil-gebel. il-harsa tal-qaddis hija espressiva hafna. Originali f'din in-nicca hija il-parti l-isfel fejn l-iskultur naqqax is-simbolu tal-mewt.
■ L-Istatwa l-ohra qieghda fil-kantuniera ta' Triq il-Kbira u Triq Anici. Din hija nicca mill-isbah gholja madwar tnax-il filata. Fiha arzellata b'mod tassew artisiku u fuq kull naha ghandha pilastru ta' stil joniku. L-istatwa tal-qaddis hija nieqsa minn certu moviment. San Frangisk jidher ihaddan is-salib.
Ir-Rabat
■
Fir-Rabat insibu hames statwi ta' San
Frangisk. Wahda qieghda hdejn il-Kunvent tal-Patrijiet Frangiskani
Konventwali fi Triq San Frangisk. Fl-inhawi ta' din il-Knisja nsibu ghadd
ta' nicec u statwi marbuta mal-Knisja ta' San Frangisk. Hdejn il-Kunvent
hemm statwi kbar tal-Gebel. L-ewwel wahda hija dik ta' sant'Antnin ta'
Padova li maghha ghandha l-ghoti ta' l-indulgenzi li jmorru lura ghas-sena
1865. quddiem il-Kunvent hemm l-istatwa f'gieh Marija Immakulata,
devozzjoni ohra qadima hafna u fil-genb tal-Kunvent hemm l-istawa ta' San
Frangisk. Din giet inawgurata fil-5 ta' settembru tas-sena 1926 biex
tfakkar is-seba' mitt sena mill-mewt tal-qaddis. Il-gbir ghal din
l-istatwa-munument sar minn zewg patrijiet Frangiskani Konventwali li daru
Malta kollha biex jigbru sold minn kull familja.
■
L-Istatwa
l-ohra qieghda fil-kantuniera ta' Triq Gorg Borg Olivier u Triq San Frangisk din
tinsab ftit passi 'l boghod mill-istatwa li ghadna kemm semmejna.
■ It-tielet statwa ta' San Frangisk qieghda fi Triq San Pawl mal-hajt tal-Kunvent tal-Patrijiet Minuri.
■ Ir-raba' statwa qieghda f'nofs il-frontispizju tal-Knisja ta' Giezu fit-Triq san Pawl.
■ Il-Hames statwa saret fl-1994 bhala tifkira tal-500 sena tal-Patrijiet Minuri, li dak iz-zmien kienu jissejhu Osservanti. Din qieghda hdejn l-istess Knisja ta' Giezu fit-Triq san Pawl.
San Pawl il-Bahar
■ f'San Pawl il-Bahar insibu statwa wahda ddedikata lil San Frangisk ta' Assisi dik li qieghda fuq iz-zuntier tal-Knisja Parrokkjali. Qabel marret San Pawl il-Bahar din l-istatwa kienet fil-kantuniera tal-Knisja ta' San Frangisk fi Triq ir-Repubblika fil-Belt Valletta flok dik li hemm issa.
Haz-Zabbar
■ F'Haz-Zabbar insibu zewg nicec ta' San Frangisk ta' Assisi. Wahda qieghda mal-hajt fit-Triq Marsaskala.
■ L-Istatwa l-ohra qieghda fil-kantuniera ta' Triq il-Kbira u Triq San Duminku. Din ta' l-ahhar tispikka fost ghadd ta' statwi ohra. Il-hila ta' l-iskultur li hadem din l-istatwa tidher l-ewwelnett fl-inklinazzjoni tar-ras tal-qaddis, fil-paneggi hfief u dojoq tat-tonka, l-espressjoni tal-qaddis u dettalji ohra li kollha flimkien jaghmluha statwa tassew artisika. Hasra li ma tantx hija apprezzata. Din l-istatwa hija xbieha ohra f'dan ir-rahal li ghandha l-indulgenza marbuta maghha moghtija mill-Arcisqof Pietru Pace fl-1895.
Iz-Zejtun
■ Fiz-Zejtun insibu nicca wahda ddedikata lil San Frangisk ta' Assisi - dik li qieghda mal-hajt tad-dar numru 7 fit-Triq Emidju.
Nicec u Statwi ddedikati
lil Qaddisin Frangiskani
Il-Belt Valletta
■ -Triq San Gwann ma' Triq Sant'Ursola.
Hal Qormi
■ - 264 Triq il-Kbira.
■ - 3 Triq il-Vitorja.
■ - Sqaq 5 Triq Santa Katerina.
■ - Triq Santa Katerina ma' Triq l-Isqof Scicluna.
■ - 94 Triq Pinto.
■ - 78 Triq Dun Marjanu.
■ - 5 Triq Stanislaw Gatt.
■ - 28 Trejqa San Gorg
■ - Triq Valletta.
■ - Il-Wied, in-naha ta' l-Ingieret.
Haz-Zebbug
■ - Fuq iz-zuntier tal-Knisja.
■ - 24 Triq De Rohan.
■ - 69 Triq De Rohan.
■ - Triq il-Buskett.
■ - Misrah il-Helsien ma' Triq il-Kbira.
Is-Siggiewi
■ - 4 Triq il-Qasira.
■ - 26 Triq il-Knisja il-Qadima.
Iz-Zejtun
■ - 190 Triq Sant'Anglu.
■ - 25 Triq San Piju V.
Il-Hamrun
■ - Sqaq Sant'Antnin.
■ - Triq il-Vitorja ma' Triq Santa Marija.
Il-Kalkara
■ - Hdejn il-Kunvent tal-Kapuccini.
Wied il-Ghajn
■ - 12 Triq il-Gdida.
■ - 10 Triq il-Gdida.
Il-Mosta
■ - 40 Triq il-Kbira.
L-Imsida
■ - Triq Qrejten mat-Telgha ta' l-Isptar.
Tal-Pjetà
■ - Triq San Girgor ma' Triq Gwardamanga.
In-Naxxar
■ - 118 Triq Santa Lucija.
Ir-Rahal il-Gdid
■ - Triq Bormla ma' Sqaq Sant'Antnin.
Ir-Rabat
■ - Triq San Pawl.
■ - Triq Sant'Antnin ma' triq Santa Marija.
■ - Triq San Frangisk.
Tas-Sliema
■ - Triq San Gwann Battista.
■ - Triq Tonna ma' Triq Manwel Dimech.
■ - Triq San Alfons.
Iz-Zejtun
■ - 7 Triq l-Ispirtu s-Santu.
Ir-Rabat
■ - Triq Gorg Borg Olivier ma' Triq Nikol Saura.
San Fidiel ta' Sigmaringen
Il-Hamrun
■ - Triq San Guzepp ma' Triq San Fidiel.
San Frangisk ta' Paola - Eremita *
* Nota dan jidher mal-lista tal-qaddisin Frangiskani minhabba dan il-qaddis minn Paola fil-Calabria ta' età ckejkna kien gà libes it-tonka ta' San Frangisk. Izda mhux wisq zmien wara hass li Alla kien qed isejjahlu biex ighix hajja aktar awstera u waqqaf l-Ordni tal-Minimi.
Il-Belt Valletta
■ - Triq San Nikola ma' Triq San Pawl.
■ - Triq il-Lvant ma' Triq Santa Lucija.
Hal Balzan
■ - Triq il-Parrocca.
Hal Kirkop
■ - 35 Triq San Benedittu.
Il-Belt Valletta
■ - Triq San Pawl ma' Triq San Gwann.
Dwar aktar taghrif dwar in-Nicec u Statwi fit-Toroq ta’ Malta tista’ tara il-Ktieb ta' Tony Terribile, Nicec u Statwi fit-Toroq Maltin, Kullana Kultura, Vol 14. Pin Pubblikazzjoni Indipendenza, Malta 2000.
Ara wkoll ir-rivisti Dawl Frangisk, il-hargiet ta' Ottubru, Novembru u Dicembru 1999.
Valletta: 6.1.2004
Minn fost tant nicec
li ghadhom sa llum isebbhu
t-toroq Maltin
ghazilna dawk li ghandhom rabta ma’ San Frangisk jew ma' xi qaddisin Frangiskani.