Kultura Frangiskana - cinema

San Frangisk

fl-Istorja tac-Cinema

kitba ta' Fr Thomas Calleja OFMConv.

Sa minn meta telqet timxi l-industrija tal-films mill-ewwel dawret il-lentijiet u r-rifletturi taghha fuq il-fugura ta’ San Frangisk ta’ Assisi.

L-ewwel film iddedikat ghall-hajja ta’ San Frangisk kien Il-“Poverello di Assisi” ta’ Enrico Guazzoni (1876-1949) migbud fl-1911. Dak iz-zmien il-films kienu ghandhom silent u l-bicca l-kbira taghhom kienu ispirati minn personaggi ta’ l-istorja jew mid-dinja tal-letterura jew tat-teatru. Hafna drabi r-rifletturi kienu jduru fuq personaggi religjuzi. Tant kien hekk, li meta kien ghad m’hemmx swali tac-cinema, hafna mill-films kienu jintwerew fil-knejjes parrokkjali, bhalma kien fil-kaz tal-films li saru dwar il-Passjoni ta’ Kristu migbuda fil-bidu tas-seklu li ghadda.

L-ewwel progett ta’ film dawr San Frangisk kien ga mahsub lejn tmiem is-sena 1910 mill-kumpanija Milano Films. Din kienet diga’ qabdet lil Adolfo Padovan biex jikteb ix-xenegjatura. Imma il-Kumpanija Cines kienet aktar hafifa u kienet hi fl-Esposizione Internazionale di Torino fl-1911 ipprezentat il-Film “Poverello di Assisi” dirett minn Enrico Guazzoni. Kien film b’zewg bubini bi kwazi 450 metru ta’ tertuqa li halla impressioni fuq il-pubbliku, L-interpretazzjoni tal-parti ta’ san Frangisk thalliet f’idejn Emilio Ghigne.

B’xorti tajba dan il-film ma nqeritx bhalma gralhom ghadd ta’ films tal-bidu. Gie salvat bl-intervent ta’ Assocjazzjoni Taljana ghat-tiftix ta’ l-istorja tac-cinema. Din l-istess Assocjazzjoni ppresentat dan il-film lill-pubbliku ta’ Assisi 71 sena wara li deher l-ewwel fl-okkazjoni tat-tmien centinarju mit-twelid ta’ San Frangisk fl-1982.

Kellhom jghaddu seba’ snin biex San Frangisk rega’ sab ruhu fuq il-lizar tac-cinema, din id-darba kien bil-film “Frate Sole” ta’ Ugo Falena u Mario Corsi migbud mill-kumpanija Tespi Film fl-1918. Il-gbid tal-film sar fl-inhawi ta’ Assisi, Gubbio, Perugia u l-ghadira ta’ Trasimeno. Il-film ntwera ghall-ewwel darba f’Augusteo ta’ Ruma fis-7 ta’ Gunju 1918. Skond il-kronaka u l-gurnali ta’ dak iz-zmien is-success li kellu il-film flimkien mal-muzika komposta ghalih bhala sfond kienu kbar.

Disa’ snin wara fl-1927 hareg film iehor bl-isem “Frate Francesco” dirett minn Giulio Antamoro. Dan ir-regista kien meqjuz bhala specialista tal-films religjuzi, fosthom il-film “Christus”. Ghax-xenegjatura tal-Film Antamoro halla f’idejn Johannes Jorgensen, l-istudjuz Daniz li qatta’ patri kbira minn hajtu f’Assisi jistudja u jikteb dwar San Frangisk. Jidher li dan il-film intlaqa’ tajjeb wkoll.

F’dan iz-zmien meta c-cinema kienet ghadha muta, dehru zewg films ohra dwar San Frangisk. Dak fl-1912 prodott mid-ditta Amerikana Selig bl-isem: “The Vision Beautiful”. Il-parti ta’ Frangisku kienet interpretata min Tom Santschi. L-iehor kien migbud mill-industrija tal-films Germaniza u prodott mit-Transatlantic li hareg fl-Italja fl-1922 bl-isem “L’Araldo del Gran Re”.

Sadantant il-films issa kienu telqu lsienhom u bdew jitkellmu. L-ewwel film dedikat lil San Frangisk fil-perijodu tal-films talkes kien dak Messikan: “Francisco de Asis” fl-1946. Dan il-film kien dirett min Albert Gout u l-parti ta’ Frangisku nhaddmet minn Jose’ Luis Jimenez. Skond il-kritici, dan il-film offrut mid-dinja cinematografa latino-Amerikana ma tantx ghamel success, jinghad li kien superficjali hafna u kien nieqes mill-ispirazzjoni. San Frangisk veru baqa’ fil-genb.

Fl-1930 bdew jidhru l-ewwel films jitkellmu fl-Italja. Ir-regista Alessandro Blasetti wara s-successi li kellu bl-ewwel films jitkellmu fl-1932 hejja zewg dokumentarji. Wiehed minnhom iddedikat lill-Belt tal-Qaddis – Assisi. Wara dawn id-dokumentarji c-cimena Taljana donnha nsiet lil San Frangisk. Kellhom ighaddu kwazi ghoxrin sena sakemm Frangisku rega` sab ruhu mill-gdid quddiem ir-rifletturi u l-lentijiet tal-makni cinematografici fil-1950 bil-film “Francesco Giullare di Dio” ta’ Roberto Rossellini. Ix-xenigjatura tal-film thalliet f-idejn Federico Fellini u Brunello Rondi. Il-parti ta’ Frangisku kienet interpretata minn Fra Nazario Gerardi – patri frangiskan veru.

Kellhom jghaddu hdax-il sena ohra biex Frangisku jerga’ jsib ruhu fuq il-lizar tas-swali tac-cinema. Din id-darba kien Hollywood li hareg bil-Film “St Francis of Assisi” fl-1961. Ma setghax jonqos li Hollywood jibqa’ lura! Id-direttur Michael Crutiz tana l-ewwel film cinemascope u technicolour dedikat li Fqajjar ta’ Assisi b’ton spettakolari tipiku tal-cinema amerikan. L-interpreti kienu Bradford Dillman fil-parti ta Frangisku u Dolores Hart fil-parti ta’ Chiara. Kemm il-pjanijiet tal-Mulej huma misterjuzi jixhdu l-fatt li wara il-gbid ta’ dan il-film Dolores Hart iddecidiet li halli id-dinja tal-films u kollox biex thaddan il-hajja religjuza fil-Kunvent tas-Sorijiet f’Massachussetts.

Lejn nofs is-sittinijiet wara l-mewga tal-Koncilju u l-movumenti ta’ kuntestazzjoni ta’ dak iz-zmien donnhom regghu tefghu attenzzjoni specjali fuq il-figura ta’ Frangisku. Fl-1966 kienet ir-regista mara Lilian Cavani li harget bil-Film “Francesco d’Assisi” ghall-istazzjon tat-televsion Taljan RAI, bl-interpretazzjoni ta Lou Castel fil-parti ta’ Frangisku. Kien iz-zmien meta fl-arja kien ghaddej ir-rih tal-kontestazzjoni ta’ l-istudenti. U il-film ta’ Cavani donnhu anticipa dak l-ispirtu ta’ ribellioni. Frangisku gie ppresentat f’opposizzjoni ghal kull forma ta’ awtoritarizmu. Il-film minhabba l-forma espressiva u l-kontenut li tbieghdu mhux ftit mill-kitbiet u l-hajja vera ta’ Frangisku, spicca biex ippresenta lil Frangisku aktar bniedem milli qaddis.

F’dan l-artiklu qed jitkellmu proprjament dwar San Frangisk u r-rabta tieghu mac-cinema, madanakollu ta’ min nsemmu wkoll il-film “Uccellacci e uccellini”. Dan il-film ta’ Pier Paolo Pisolini hareg fil-5 ta’ Mejju 1966, jum biss qabel li ir-RAI trasmetta “Francesco d’Assisi” ta’ Cavani. Dan il-film mhux direttament dwar il-figura ta’ san Frangisk. Huwa film li fih Frangisku jibghat zewg patrijiet biex jippriedkom l-imhabba fost l-aghsafar u biex igibu l-paci fost il-bnedmin. Il-film ghandu l-ingredjenti kollha biex jaghmlu film komiku, bizzejjed wiehed isemmi li l-attur principali kien komiku Taljan Totò. Skond hafna critici dan il-film kien stument biex iwassal bit-tbissima il-ferh frangiskan. Ta’ min jghid ukoll li ghadd kbir ta’ films ghalkemm ma jitkellmux dwar San Frangisk, madankollu fost l-protagonisti taghhom issib l-patrijiet ta’ San Frangisk fost dawn biex insemmi wiehed hemm il-film “Marcellino Pane e Vino”. Ikun interessanti wiehed jaghmel ricerca dwar dawn il-films.

Wara Cavani kien imiss lil Franco Zeffirelli li fl-1971 tana il-film “Brother Sun, Sister Moon”. Bejn dan il-film u dak ta’ Cavani kien hemm abbiss shih kemm fil-forma u kemm fis-sustanza. Il-film ta’ Zeffirelli cert kellu l-kwalitajiet kollha biex jaghmluh film tassew sabih, b’xeni, sekwenzi, kuluri, ilbies u fuq kollox b’muzika mill-isbah ta’ Riz Ortolani u b’kant minn Donovan. Uhud mill-kant ta’ dan il-film kien tradott f’ghadd ta’ ilsiena u ghadu sa llum jitkanta waqt il-gemghat liturgici. L-ghanja “Diehla go qalbi” li titkanta bl-ilsien Malti fil-knejjes taghna hija mehudha minn dan il-film.

“Brother Sun Sister Moon” huwa film delikat, b’armonija kwazi poetika. Izda fil-verita` l-figura ta’ Frangisku, interpretata minn Graham Faulkner baqghet ferm ‘l boghod mill-figura ta’ Frangisku veru il-bniedem ta’ Alla. Skond il-kritici u skond hafna Frangiskani Zeffirelli tana Frangisku aktar hippie milli qaddis. Ta min jghid li xi siltiet minn dan il-film, specjalment ix-xeni interni gew migbuda fis-Sacro Convento F’Assisi. Zeffirelli, l-atturi u t-trupp li kellu mieghu damu kwazi tlett xhur jigbu f’dan il-kunvent tal-patrijiet Frangiskani Konventwali.

Wara dan il-film regghet kienet Liliana Cavani li tana film iehor dwar San Frangisk fl-1989 din id-darba bl-isem “Francesco” b’Michey Rourke fil-patri tal-qaddis. Dan ma kienx remake ta’ l-ewwel film taghha, li fih presentat aktar Frangisku pellegrin ta’ gustizzja milli pellegrin religjuz jew mistiku. F’dan il-film gdid, it-tieni ta’ Cavani donnha gharfet htijietha u pprovat is-sewwi l-figura li tat ta’ Frangisku. “Fl-ewwel film – ikkumentat Liliana Cavani stess – ppresentajt lil Frangisku bhala persunagg socjali izda ma rnexxilix ninzel fil-fond u nuri lil Frangisku fil-kuntatt tieghu ma’ Alla”. Fit-tieni film permezz ta’ muzajk ta’ flashbacks tax-xhieda ta’ l-ewwel segwaci tieghu, d-direttrici turi aktar it-triq tal-konverzjoni ta’ Frangisku, li sar qaddis proprju ghax mexa fuq il-passi ta’ Kristu. Jekk fl-ewwel film Francesco kien bil-ghatx ghall-gustizzja dan it-tieni Francesco ta’ Cavani interpretat min Michey Rourke kien bil-ghatx ghall-imhabba u ghall-verita’. F’dan it-tieni film taghha Cavani tat ukoll importanza lil figura ta’ Santa Chiara li d-diretturi tal-films kienu kemm xejn xhah maghha.

L-ahhar xoghol dwar il-Qaddis ta’ Assisi huwa il-film “Francesco” ta’ Michele Soavi, li gie trasmess fuq il-Canale 5 ghall-ewwel darba f’Ottubru 2002. Il-Parti ta’ Frangisku nhadmet mill-attur zaghzugh Taljan Raoul Bova. Dan l-ahhar film dwar San Frangisk bhal dawk ta’ qablu huwa sabih, b’interpratazzjoni, b’xeni u espisodji sbieh u mqanqala. Ghandu ukoll muzika sabiha ta’ Carlo Silitto li aktar ma tismagha aktar toghgob lil widnejn ta’ dawk li forsi huma familiari ma’ dik ta’ Ortolani. Bhall-ohrajn kollha ta’ qablu dan il-film ukoll f’hafna waqtiet jitbieghed mill-istorja u jipprezenti episodi u kliem li huma bla dubbju ‘l boghod mill-ghejjun Frangiskani u mill-verita’.

Wiehed ghadu jittama u jistenna li ghad xi darba johrog film li jippresenta il-figura ta’ Frangisku aktar qrib il-veru bniedem li ghex f’armonija shiha ma’ Alla, mieghu nnifsu, ma’ hutu l-bnedmin u mal-holqien kollu.

<<|werrej|>>

taghrif migbur minn Fr Thomas Calleja OFMConv

Assisi - 23.2.2003