Kultura Frangiskana - pittura
Michelangelo
Terzjarju Frangiskan
(1475-1564)
kitba ta' Fr Thomas Calleja OFMConv.
Min ma semghax bil-famuz pitturu, skultur, akritett u poeta Michelangelo?
Michelangelo huwa l-genju li baqa’ maghruf fl-istorja ghall-kopolavuri tieghu ta’ skultura bhalma huma l-Pietà, Mosè u Davide;ghall-pittura li lewnet u tat il-hajja lill-hitan u lis-saqaf tal-Cappella Sistina, bil-famuz Gudizio Finale; u ghall-genju arkitettoniku tieghu fil-bini tal-koppla tal-Vatikan. Michelangelo fi zmienu kien ukoll poeta msemmi, infatt halla katra minn 300 xoghol bil-kitba.
Cert li hemm hafna x’wiehed jghid dwar il-hajja ta’ Michelangelo li bdiet fis-6 ta’ Marzu 1475 fir-rahal ta’ Caprese fl-Italja. Fl-eta ckejkna ga nsibuh bil-karti u l-lapsijiet f’idu johloq l-ewwel disinji tieghu. Malli tfarfar bla telf ta’ zmien gie afdat lil Mastru Domenico Ghirlandaio fil-Belt ta’ Firenze biex jitghallem. Cert li tahtu tghallem it-teknika ta’ l-affreski. Michelangelo ma damx ma ntefa’ ghax-xoghol insibuh jivagga fuq xoghol geww Bologno, Venezia, Firenze u Ruma. Kull fejn mar halla warajh opri u kapolavuri kbar. Ikun ta’ nteress kbira wiehed ifittex u jaqra x’qalu dawk li kitbu dwar dan il-genju.
Il-biografi tieghu kollha jsemmu li Michelangelo kien bniedem ta’ sentimenti religjuzi kbar. Uhud jinnutaw izda li l-espressjoni tal-fidi tieghu tidher aktar lejn l-ahhar xogholijiet tieghu. Jghidu li l-ahhar opri tieghu huma espressjonijiet ta l-meditazzjoni interna tieghu fuq temi Kristjani bhalma huwa l-hajja ta’ kristu u l-aktar il-krucifissjoni. F’xi xogholijiet pinga lilu nnfisu bhala wiehed minn dawk li kienu jikkontemplaw ix-xena religjuza.
Dak li forsi ma nafux dwar Michelangelo hu li kellu ghal qalbu lil San Frangisku u l-Ideali Frangiskan. Ghalhemm jonqos dokument bil-miktub, hija tradizzjoni mizmuma li Michelangelo kien Terzjarju Frangiskan. Fil-hajja li kiteb dwar dan l-artis famuz, Papini jghid:
“skond xi whud Michelangelo kien Terzjarju Frangiskan u nafu fis-zgur li kien mitkub fil-fraternità maghrufa bhala Compagnia di San Giovanni Decollato gewwa Ruma”.
F’wahda
mill-biografi ricenti titkellem dwar Michelangelo bhala “Fratello della
Misericordia e del Terz’ordine Francescano”. Ghaldaqstant, huwa minnu
jghid l-awtur li Michelangelo f’Ruma ma kienx qed johloq biss kapolavur,
wara l-iehor, imma kien ukoll moghti ghall-opri ta’ hniena. Qatt ma ghadda
forsi minn mohhna li nimmaginaw lil Michelangelo bhala “Fratell tal-Hniena”,
li jzur lill-habsin, jiehu hsieb il-familja taghhom u jahseb fil-bzonnijiet
spirtwali ta’ dawk li kienu kkundanati ghall-mewt.
Michelangelo
kellu sentimenti u mhabba lejn il-foqra. Kien jghinnhom kemm f’hajtu u kemm
wara mewtu. Fl-10 ta’ Frar 1552 Michelangelo kiteb lin-neputi tieghu
Lionardo li kien bi hsiebu jaghmel it-testment. Tajjeb niftakru li r-regola
tat-Terz’Ordni Frangiskan theggeg lil dawk li jhaddnu din il-hajja biex ma
jittraskurawx it-testment. Michelangelo qal lil Lionardo li kien sejjer
ihalli kollox lilu u lil huh Gismondo. Imma ried wkoll li kemm-il darba
dawn in-neputijiet jibqghu minghajr werrieta, “kollox imur ghal San Martino
– jigifieri kollox jinghata ghall-imhabba ta’ Alla lic-cittadini l-aktar
foqra ta’ Ruma”.
Fejn kien jghix Michelangelo kien tipikament frangiskan. Fuq l-ispirtu ta’ San Frangisk Michelangelo ma kienx marbut wisq mal-flus. Infatti nafu li meta kien mitlub jibni l-koppla ta’ San Pietru ma ried l-ebda hlas. Stqarr li ried iwettaq l-opra kollha kemm hi ghall-gloria ta’ Kristu u ghall-gid ta’ ruhu. Lil sant’Injazju, li talbu jaghti sehem fil-progett tal-bini tal-knisja ta’ Gesù f’Ruma, Michelangelo wiegeb li kien lest jaghmel ix-xoghol bla hlas.
Iva, Michelangelo kellu mhabba lejn San Frangisk. Nafu li ghal aktar minn hamsin sena kien jghix fil-parrocca ta’ Santi XII Apostoli mmexxi mill-patrijiet Frangiskani minuri Konventwali. (Din il-parrocca ghadha sallum taht il-kura tal-Patrijiet Konventwali fejn hemm huwa il-Kurja Generali ta’ l-Ordni). Bla dubbju permezz ta’ dawn il-patrijiet ta’ san Frangisk Michelangelo xorob mill-ghejjun frangiskani. Ma nafux jekk qatt sarx il-qabar tal-Qaddis f’Assisi f’xi wiehed mill-vjaggi tieghu lejn il-barrieri ta’ rham f’Carrara, imma nafu zgur li ghamel pellegrinag lis-Santwarji Frangiskani ta’ Spoleto u ta’ Rieti. Fl-eta` ta’ kwazi tmenin sena Michelangelo ried izur il-kunvent ta’ Greccio, fejn San Frangisk ghex mill-gdid l-esperjenza ta’ Gesu Tarbija fil-maxtrua u Fontecolombo fejn il-Fqajjar ta’ Assisi kiteb ir-rogola Frangiskana. Jinghad li meta Michelangelo rega` lura Ruma wara din iz-zjara kiteb li wara li ghamel dan il-pellegrinagg Frangiskan ihossu rega` lura “men che mezzo” – ried ifisser li gie lura nofsu biss ghax halla in-nofs l-iehor f’dawk il-postijiet imqaddsa bl-esperjenza ta’ San Frangisk.
Fuq is-sodda tal-mewt, assistit mill-partijiet Frangiskani Konventwali Michelangelo qal dawn il-kelmiet: “ Inhalli r-ruh tieghi f’idejn Alla, il-gisem tieghi lill-art, hwejjgi lill-qraba tieghi u f’dawn l-ahhar mumenti irrid niftakar fit-tbatijiet ta’ Kristu”. Michelangelo miet fit-18 ta’ Frar 1756.
migbur minn Fr Thomas Calleja OFMConv
Assisi - 15.1.2003
Michelangelo
(1475-1564)
Holqien
Cappella Sistina
- dettal
Davide - detta
Pieta -dettal